Spis treści:
1. Funkcje języka u niemowląt - odruch lateralny
2. Z jakimi dysfunkcjami mogą wiązać się zaburzenia odruchu lateralnego języka?
3. Konsekwencje zaburzeń odruchu lateralnego języka
4. Badanie osteopatyczne niemowlęcia z zaburzonym odruchem lateralnym języka
5. Odruch lateralny języka: współpraca fizjoterapeuty, osteopaty i logopedy
Funkcje języka u niemowląt - odruch lateralny
Odruch lateralny języka to odpowiedź, jaka pojawia się na bodziec sensoryczny, polegająca na ruchu języka w bok w stosunku do jego linii środkowej.
Jak wywołać odruch lateralny u niemowlęcia? 👶
Wystarczy dotknąć (np. szpatułką logopedyczną lub palcem) dolnych dziąseł niemowlęcia po prawej lub lewej stronie i obserwować, w jakim kierunku nastawi się czubek języka. Przy prawidłowym odruchu lateralnym czubek języka powinien skierować się w stronę bodźca. 👅
Odruch lateralny początkowo zachodzi bezwarunkowo, a następnie jest kontrolowany przez wyższe ośrodki CUN.
Jak zaznaczają M Knapek i A Kozioł-Kozakowska, logopeda i dietetyk z Uniwersystu Jagiellońskiego:
“Odruchowa reakcja lateralna szczególnie staje się funkcjonalna po 5. miesiącu życia, co stanowi podstawę ruchów pokarmowych, takich jak przekładanie i dzielenie kęsa”. 🙌
Z jakimi dysfunkcjami mogą wiązać się zaburzenia odruchu lateralnego języka? 👅
Osłabiony odruch lateralny może współwystępować z innymi zaburzeniami rozwoju niemowlęcia. Problem z odruchem lateralnym może wystąpić u niemowląt z zaburzonym napięciem mięśniowym. Nieprawidłowy odruch lateralny języka może występować też u niemowlaków z plagiocefalią, a także zaburzeniami ruchomości: stawów skroniowo-żuchwowych, mięśni nadgnykowych, mięśni podgnykowych, przejścia czaszkowo-szyjnego, dna jamy ustnej i tkanek miękkich powiązanych anatomicznie i funkcjonalnie z jamą ustną.
Konsekwencje zaburzeń odruchu lateralnego języka.
Dziecko z osłabionym odruchem lateralnym języka może wykazywać:
➡️ zaburzenia ssania (często to właśnie zaburzenia ssania u niemowląt skłaniają rodziców do udania się do fizjoterapeuty lub osteopaty pediatrycznego, dlatego w takich sytuacjach ważna jest wiedza m.in. o funkcji odruchu lateralnego języka),
➡️ zaburzenia połykania,
➡️ wtórne zaburzenia dystrybucji napięcia mięśniowego.
Na dalszych etapach u dziecka mogą wystąpić:
➡️ zaburzenia żucia pokarmów (a niedokładnie przeżuty pokarm stanowi większe wyzwanie dla układu trawiennego - na skutek źle przeżutego pokarmu dziecko może skarżyć się na bóle brzucha, może reagować nudnościami lub wymiotami),
➡️ zaburzenia przesuwania pokarmu pomiędzy zębami,
➡️ zaburzenia gryzienia pokarmów stałych (podobnie jak w przypadku zaburzeń żucia, niedokładnie pogryziony pokarm powoduje dolegliwości gastryczne),
➡️ zaburzenia rozprowadzania śliny w jamie ustnej (prawidłowe rozprowadzanie śliny w jamie ustnej jest potrzebne dla sprawnego trawienia pokarmów; zaburzenie w rozprowadzaniu śliny skutkować może zaburzeniami trawiennymi, w tym kolkami),
➡️ zaburzonym usuwaniem resztek jedzenia z błony śluzowej policzków i spomiędzy zębów (zaleganie resztek pokarmowych między zębami stwarza dogodne środowisko do rozwoju próchnicy zębów, a bakterie próchnicze mogą oddziaływać niekorzystnie na zdrowie całego organizmu dziecka),
➡️ zaburzenia mowy (osłabione ruchy lateralne języka są przyczyną m.in. seplenienia bocznego).
Badanie osteopatyczne niemowlęcia z zaburzonym odruchem lateralnym języka.
Gdy w gabinecie osteopaty pediatrycznego pojawia się rodzic z dzieckiem mającym problemy ze ssaniem, połykaniem czy kolkami, warto obok innych ważnych aspektów sprawdzić także prawidłowość odruchu lateralnego języka. Czy występuje? Czy pojawia się zarówno przy dotyku dziąseł ze strony prawej, jak i z lewej? Czy po obu stronach jest tak samo wyrażony? Odpowiedź na te pytania, w łączności z innymi częściami badania jest ważną częścią diagnostyki osteopatycznej niemowląt. 👩⚕️ Odruch lateralny dobrze jest sprawdzić także u niemowląt wykazujących objawy asymetrii ułożeniowej (czy występuje i czy jest z jednej strony mocniejszy, a z drugiej słabszy).
Jakie struktury zbadać, gdy u dziecka występuje osłabiony odruch lateralny?
Dno jamy ustnej i blaszki powięzi głębokiej szyi (przez zależność z mięśniami nadgnykowymi). Dobrze jest też sprawdzić, czy dziecko nie ma skróconego wędzidełka języka.
Wczesne zaobserwowanie nieprawidłowości odruchu lateralnego języka pozwala na wcześniejsze wdrożenie terapii. To z kolei daje dziecku szansę na zmniejszenie aktualnego problemu, jak i profilaktykę zaburzeń jedzenia i mowy w przyszłości.
Odruch lateralny języka: współpraca fizjoterapeuty, osteopaty i logopedy.
Fizjoterapeuta i osteopata powinni w tym względzie współpracować z logopedą. 👩⚕️ W zależności od wieku dziecka zespół specjalistyczny może wybierać spośród różnych technik pracy i narzędzi. Praca z dzieckiem w gabinecie i udzielenie rodzicom instruktażu do wsparcia terapii w domu to w sytuacji zaburzenia odruchu lateralnego podstawa w procesie wspomagania karmienia, mowy, napięcia mięśniowego, a także rozwoju ruchowego dziecka.
Bibliografia:
1. Knapek, M., & Kozioł-Kozakowska, A. (2020). Anatomiczne i fizjologiczne uwarunkowania opóźnienia w rozwoju mowy: jedzenie. Przegląd Logopedyczno-Pedagogiczno-Psychologiczny, (2).
2. Szczudło-Oborska, W. (2024). Zależność pomiędzy wybranymi czynnikami lateralizacji a preferowaną stroną żucia. ANNALES UNIVERSITATIS PAEDAGOGICAE CRACOVIENSIS. STUDIA LOGOPAEDICA, 400(VIII).
Knapek, M., & Wójcik-Topór, P. (2022). Neurologopedyczna diagnoza dzieci w wieku niemowlęcym z paraliżem fałdów głosowych–podejście holistyczne. Studia przypadków. Logopedia Silesiana, 11(1), 1-33.